«Qırımtatarı olıp çalışa», – qırımtatar nağış ve milliy urba ustası Elmira Kataki Kanadanıñ Kalgari şeerinde köstergen faaliyetini böyle tarif ete. Elmiranıñ bir vaqıt tikişnen oğraşmağa ve Qırımnı terk etmege niyeti yoq edi, amma Rusiye yarımadanı işğal etken soñ yaşayışnı bir qaç kere yañıdan başlamağa mecbur oldı.
Elmira Kataki eki yıldan berli Kanadada yaşay. Ananeviy qırımtatar urbaları ve aksessuarlarını tike. Dünyanıñ çeşit köşelerinden sımarışlar kele. Kanadada muntazam sürette festivaller keçirgen faal bir Ukrayina diasporası yaşay. Elmira da halqınıñ vekili olaraq iştirak ete ve qırımtatar medeniyetini populârlaştıra. Bulunğan soñki festivallerinden birinde Elmira bunıñ üzerinde «çalışmaq» kerek olğanından emin oldı.
«Qızım oynay. Çıqışlar arasında anda milliy urbada yüre edi. Bizden çoq soray ediler: «Kimsiñiz? Ukrayina festivalinde ne işiñiz bar? Ne içün urbañız böyle?». Olar qırımtatarlar aqqında bir şey bilmeyler. Ukrayina, Qırımnıñ tamır halqı kim olğanını bilmeyler. Şunıñ içün bir bir banner yaptıq, anda Qırım qayd etilgen Ukrayina haritası bar edi, olarğa köstere edik: «Biz mındamız». Meraqlanıp oqusınlar iç olmağanda», – dep tarif ete Elmira.
Kanadadan evel Kataki bir yıl Türkiyede yaşadı, bundan tahminen 10 yıl – Kyiv vilâyetiniñ Brovarı şeerinde. Bu müddet devamında halqınıñ medeniyetini populârlaştırmaq içün çalıştı. Evelden ise onıñ arzusı iç de nağış degil edi.
«Rusiye kelgenine razı olamadıq»
Elmira – zenaat boyunca uquqçı. Harkiv akademiyasında qadılar magistraturasını bitirdi. Qadın Qırımda uquqçı edi ve qadı olmağa tırıştı. «Bu, qırımtatarlarğa adaletli munasebet aletlerini bere edi», – dep añlata Elmira.
Amma 2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etti ve Elmira planlarını unutmağa mecbur oldı. Ailesi Qırım yarımadasını terk etmege qarar aldı.
«Ne men, ne aqayım Qırımğa Rusiyege kelgenine razı olamadıq. Biz buña dayanıp olamadıq. Üç balamız bar ve bu çamurda yaşamalarını istemedik», – dep añlata Elmira.
Kataki qoratası Brovarı şeerinde yañı ayatqa başladı. Elmira sanattan uzaq olğanını hatırlay. Ve ananeviy qırımtatar nağışını tek 2011 ya da 2012 senesi kördi. Ne onıñ, ne de tuvğanlarınıñ böyle ananeviy bir şeyi saqlanıp qalmağan edi.
«Bizim tarafta bir ders [nağış] de yoq edi. Ve sürgünlikten soñ, belki, soy-soplarımda böyle bir şey saqlanğan, amma men körmegen ve bilmey edim. Aqayğa çıqqanda fes taqqan edim. Üstünde pullar bar edi. Tek bu fesni tapıp oldım», – dep hatırlay Elmira.
«Bir kün ATRde Gülnara Neglâdenko aqqında bir yayın kördim – meşur nağışçımız. Bu acayip işlerini körip, sevda oldım, ögrenmege istedim. Amma iş, balalar, bir doğuv, ekinci, vaqtım yoq edi», – dep tarif ete Kataki.
Brovarığa tüşken Elmiranıñ vaqtı bar edi. 2015 senesi Elmira Qırımda nağış derslerine qatnadı.
«Venera Kurmayeva (Qırımda belli nağışçı, qırımtatar örneginiñ eksperti – QA) – ocamız, añlayışlı olıp, maña qısqa bir kurs yaptı. Beş ay devam ete, amma menim içün üç ay yapqanlar. Ve men yazda üç ay qatnadım. Böylece bu işnen oğraşıp başladım. «Hasta oldım», – dep hatırlay Elmira.
Qırımtatar nağışı ve milliy urba ustası
Elmira qızı Elviyeniñ çıqışları içün urba tikip başladı – qız qırımtatar oyunlarını oynay. Soñra qadın etnograf Ülviye Ablayevanen tanıştı, onıñ sayesinde qırımtatar qıyafetiniñ tarihını terenden ögrendi.
«Başından berli para içün degil edi. Bular yoq dep yapmağa istedim. Ukrayinada ya da onıñ tışında baqılacaq bir şey yoq. Em de doğru olğanlar yoq. Bunı olsun dep yaptım. Milliy urba – er vaqıt güzel ola. Er bir halqınıñ, çünki bu çoq asırlıq medeniyetniñ aksi ola. Bu medeniy kontsentrattır», – dep añlata Elmira.
Şimdi Elmira çeşit qırımtatar urba ve aksessuarlarını yapa. Toy qıyafetleri, fes ve nağışlı kiseler. Sanatta yañı yönelişlerni de ögrene.
Meselâ, «basma» tehnikasını ögrendi – madenden yapılğan mahsus basmalar vastasınen qumaçqa örnekler yapıla. Elmira Ukrayina timsallerinen çantalar da tike.
«Unikal şeyler ve biñ kilometrler uzaqta bile Ukrayinanen bir qalmağa yardım etken şeylerni sevem», – dep ayta ustaz.
O, qırımtatar bayraqlarını tike ve tehnikasınen ğururlana. Elmira olarnı qaidelerge köre tike – kök bayraqta altın tamğa. Bunı Qırımtatar Milliy Qurultayı tasdıqlağan edi. Tamğa sarı olmamalı, amma çoqusı allarda böyle soyunı köremiz. Elmira basmalarnı diqqatnen saylay, «bir-eki aydan tökülmesin dep». Türkiye ve Ukrayinadan sımarışlar kele.
Böyle bayraqlardan birini qızı Elviye Frenkistandaki halqara lagerge yanına aldı. Anda balalar bir-birini medeniyetlerinen tanış etti, qız ise qırımtatar oyunlarını oynadı. Başqa ballar bayraqta bir şeyler yazdı. Bu qırımtatar bayrağı Kalgarideki evlerinde qala.
«Qırımğa ölmege ketecem»
Brovarı şeerinden Elmiranıñ ailesi Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük silâlı istilâsı sebebinden ketti. «Sıñırdan 200 kilometr bar, tüşüniñiz. Üç balam bar. Buçadan soñ anda qalmağa istemedim, pek telükeli edi. Çıqmaq pek zor edi. Qırımdan ketmek Brovarıdan ketmek qadar zor degil edi. Şaşmaladım. Pek ağır edi», – dep ayta Kataki.
Kanadada yañı yaşayışnı Elmira «rus dünyasından» qurtulıp başladı – ekinci kere.
Yaqın kelecekte Qırımğa qaytmaq içün bir imkân körmey. «Tek Qırım Ukrayinağa qaytqan soñ. Bu, bilmeyim, bir 30 yıldan soñ olsa, ve Qırım [Ukrayina erkânına] qaytmasa, anda ölmege keterim, belki. Şimdi ise telükeli ola», – dep ayta Elmira Kataki.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegramve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
